مطالب ادبی و فرهنگی

اشاره:

احکام و دستور العمل‏هاى دین مقدس اسلام ضامن سعادت بشر در دنیا و آخرت است. به همین دلیل، هرچه زمان مى‏گذرد و علم و دانش پیشرفت مى‏کند، بیشتر به اهمیت  و عظمت احکام اسلامى پى ‏برده می شود.

 یکى از احکام اسلامى که ما مسلمانان هر سال انجام مى‏دهیم «روزه دارى» است، که این مقاله در صدد پاسخ به این پرسش است که روزه چه تاثیراتی بر سلامتی انسان دارد؟ و این مقاله سعی دارد تا به طور اجمال، از دیدگاه علم روز و روایات اسلامی به بحث و بررسی آن بپردازد.

در ابتدا  لازم است اهمیت سلامتى، به‌طور گذرا مطرح شود. سپس بخشی از تأثیراتی روزه را بر سلامتی انسان، از دیدگاه روایات و دانشمندان بیان  خواهیم کرد.

اهمیت سلامتی

سلامتى نعمتى است که اهمیت آن بر هیچ کس پوشیده نیست؛ به گونه‏اى که امروزه موضوع سلامتى و ضرورت حفظ آن از چنان جایگاهى برخوردار گردیده است که سازمان‏هاى بین المللى، منطقه‏اى و کشورى دست به تلاش‏هاى وسیعى زده‏اند تا با اجراى برنامه‏هاى جامع و ارائه راه‏کارهاى مناسب، سطح سلامتى را در جوامع بشرى ارتقاء ببخشند. دین مقدس اسلام نیز که پاسخگوى همه نیازهاى فردى و اجتماعى جامعه بشرى است به طور ویژه به این موضوع توجه نموده است. روایات فراوانى که از بزرگان دین به دست ما رسیده است خود بیانگر این موضوع است.

 حضرت على(ع) در نهج البلاغه، سه چیز را به عنوان نعمت‏هاى بزرگ براى انسان مى‏شمارد که یکى از آنها نعمت سلامتى است.^[1]

 روزه از جمله احکام انسان ساز اسلامى است که علاوه بر اینکه روح را پرورش مى‏دهد و از گناهان - معاصى و رذائل اخلاقى پاک مى‏کند، نقش عمده ی نیز در سلامتى و درمان بیماریهاى جسم ایفا مى‏کند. چنانکه در روایات متعددى به فواید جسمى روزه نیز تصریح شده است؛ پیامبر اعظم(ص) در این زمینه مى‏فرمایند: «صوموا تصحوا»^[2]  روزه بگیرید تا بدن سالم داشته باشید.

 در جاى دیگر حضرت مى‏فرمایند:« عمارة الظاهر و الباطن... و فیه من الفوائد مالا یحصى»^[3] روزه بدن و روح انسان را آباد مى‏سازد. در روزه آنقدر فائده هست که قابل شمارش نیست.

 شاید مردم آن روزگار به خوبى، به عمق سخن حضرت پى نبرده باشند؛ اما در پرتو پیشرفت علم و دانش، تأثیرات شگرف «روزه» بر جسم و روح و اثر معجزه آساى آن، در سلامتى بدن و درمان انواع بیمارى‏ها به اثبات رسیده است.

 اینک به برخى از اثرات روزه بر سلامتى بدن، اشاره مى‏شود:

       1 - روزه و تقویت حافظه

 بدون شک حافظه نقش بسیار مهمى در پیشرفت و ترقى انسان ایفا مى‏کند. افرادى که از حافظه قوى برخوردارند، موفقترند.

 روان شناسان عصر حاضر براى تقویت حافظه روش‏ها و تمرینات مختلفى را ارائه داده‏اند. اما کسانى که روزه مى‏گیرند علاوه بر اینکه از برکات معنوى، برخوردار مى‏شوند، حافظه آنان نیز تقویت مى‏گردد؛ زیرا یکى از فواید «روزه»، تقویت حافظه است.

 عن امیر المؤمنین(ع) قال: ثلاث یذهب البلغم و یزدن فى الحفظ: السواک و الصوم و قراءة القرآن.^[4]

 حضرت امیرالمؤمنین على(ع) مى‏فرمایند: سه چیز بلغم را از بین مى‏برد و حافظه را زیاد مى‏کند: مسواک کردن، روزه گرفتن و قرائت قرآن.

       2 - نقش روزه در مبارزه با چاقى

 یکى از معضلات که بشر عصر حاضر با آن دست به گریبانگیر است معضل چاقى است، که احتمال ابتلا به بیماریهاى مزمن مانند بیمارهاى قلبى و عروقى، چربى خون، فشار خون بالا، دیابت و... را افزایش مى‏دهد.

 عوامل متعددى در بروز چاقى دخالت دارند که در این میان کم تحرکى و زیاده روى در تغذیه، و به اصطلاح «پرخورى» از جمله عوامل اصلى پیدایش این معضل به شمار مى‏روند.

 براى رفع این معضل انسان‏هاى عصر حاضر راهکارهاى متعددى را تجربه کرده‏اند از عمل جراحى گرفته تا رژیم‏هاى لاغرى، قرص‏هاى لاغرى، شکم بند و...

«در اسلام دو روش خاص براى رفع معضل چاقى وجود دارد که به اصطلاح پزشکى یکى پیشگیرى و دیگرى درمانى است^[5]»:

 1 - راهکار که اسلام براى پیشگرى از پیدایش معضل چاقى و عوارض ناگوار آن ارائه نموده است یک برنامه دائمى و همیشگى است که مى‏بایست در هر وعده غذایى اعمال گردد و آن عبارت از اینست که: «پیش از اینکه سیر شوید دست از غذا بکشید.»

 اگر به مجامع روایى مراجعه نمائیم به روایات فروانى برمى خوریم که بر این اصل تأکید مى‏کنند که به عنوان نمونه به ذکر چند روایت بسنده مى‏شود:

 پیامبر اعظم(ص) در این زمینه مى‏فرمایند: «المعدة بیت کل داء و الحمیة رأس کل دواء»^[6]

 معده مرکز و خانه هر دردى است و اجتناب از (غذاهاى نامناسب و پرخورى) اساس و رأس هر داروى شفا بخش است.

 حضرت على(ع) مى‏فرمایند: «لا ترفعن یدک من الطعام الا و ان تشتهیه»^[7]

 پیش از اینکه سیر شوید دست از غذا بکشید.

 حضرت در جاى دیگر مى‏فرمایند: «قلة الاکل تمنع کثیرا من أعلال الجسم»^[8]

 کم خورى، مانع بسیارى از بیمارى‏هاى جسم مى‏شود.

 از نظر علمى نیز دانشمندان پس از طى مراحل مختلف تحقیقات علمى و تجربى به این نتیجه رسیده‏اند که مطمئن‏ترین راه براى پیشگرى از معضل چاقى، میانه روى و رعایت اعتدال در تغذیه است.

به قول سعدی:

 اندازه نگه دار که اندازه نکوست

هم لایق دشمن است هم لایق دوست

 2 - روش دیگر اسلام براى مقابله با چاقى، یک «مبارزه سالیانه» تحت عنوان برنامه «روزه دارى» است. به این ترتیب اگر در طول سال بنا به هر عللى، ذخائر و چربى‏هاى جذب نشده در بدن انسان انباشته شود، فرصتى آن را دارد که سال یک بار، در طول مدت یک ماه روزه دارى، بطور تدریجى و بدون هیچ گونه عارضه جانبى، چربى‏هاى ذخیره شده را بسوزاند و بار بدن را سبک کند.^[9]

       3 - تأثیر روزه در کاهش ابتلا به بیمارهاى قلبى

 بر اساس آخرین تحقیقات منتشر شده در مجله (تغذیه و متابولیسم آمریکا) روزه دارى یکى از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر سلامت افراد است. شاخص‏ترین تأثیر آن کاهش خطر ابتلا به بیمارى‏هاى قلبى به ویژه سکته قلبى است. در طول ماه رمضان به دلیل آنکه خوردن و آشامیدن به دو زمان سحر و افطار محدود شده و فاصله‏ى این دو زمان حدودا 12 ساعت است دستگاههاى مختلف بدن به ویژه دستگاه گوارش و گردش خون استراحت مى‏کنند. استراحت این دو دستگاه به شدت بر سلامت قلب و اندامهاى گوارشى مؤثر است. پژوهش‏هاى انجام شده روى 24 زن و مرد مسلمان غیر سیگارى با میزان کلسترول خون طبیعى که در رده‏ى سنى 20 تا 30 سال قرار داشتند نکات تازه‏اى را در باره روزه دارى و تأثیر آن بر قلب نشان داد. به این ترتیب که حدود 20 روز پس از شروع ماه مبارک رمضان میزان «هموسیستئین» اصلى‏ترین عامل بروز سکته قلبى، در خون این افراد به شدت کاهش یافت؛ از طرفى میزان کلسترول خوب یا حافظتى (HDL) افزایش یافته و غلظت خون نیز در حد طبیعى قرار داشت. کاهش میزان «ترى گلیسیریدها» و «کلسترول بد» (LDL) یکى دیگر از اثرات مثبت ناشى از روزه دارى در این افراد بود.^[10]

       تأثیر روزه بر سلامتى بدن از دیدگاه دانشمندان

 در پرتو پیشرفت دانش پزشکى، پزشکان و متخصصان دریافته‏اند که روزه عالى‏ترین روش براى درمان انواع بیمارى‏ها به شمار مى‏رود. کمتر طبیبى است که به این حقیقت اشاره‏اى نکرده باشد.

 دکتر الکسیس کارل، در کتاب انسان موجودى ناشناخته مى‏نویسد: با روزه‏دارى قند خون، در کبد مى‏ریزد و چربى‏هاى که در زیر پوست ذخیره شده‏اند و پروتئین‏هاى عضلات و غدد و سلولهاى کبدى آزاد مى‏شوند و به مصرف تغذیه مى‏رسند.

 دکتر ژان فروموزان، روش معالجه با روزه را شستشوى اعضاى بدن تعبیر مى‏کند که در آغاز روزه دارى، عرق بدن زیاد است، دهان بو مى‏گیرد، گاه آب از بینى راه مى‏افتد که همه‏ى اینها علامت شروع شستشوى کامل بدن است. پس از سه الى چهار روز بو برطرف مى‏شود، «اسید اوریک» ادرار کاهش مى‏یابد و شخص احساس سبکى و نشاط خارق العاده مى‏کند در این حال اعضا هم استراحت کافى دارند.

 دکتر تومانیانس راجع به فواید روزه مى‏نویسد: روزه بهترین راه معالجه و حفظ تندرستى است. مخصوصا امراضى که بر دستگاه‏هاى هاضمه، به خصوص کلیه و کبد عارض مى‏شود و به توسط دارو نمى‏توان آنها را علاج نمود، روزه به خوبى معالجه مى‏نماید.

 دکتر گوئل پا، مى‏گوید: چهار پنجم بیمارى‏ها از تخمیر غذا در روده‏ها ناشى مى‏شود که همه با روزه اصلاح مى‏گردد.^[11]

نتیجه

 سلامتى جسم در اسلام از اهمیت ویژه‏اى برخوردار است به گونه‏اى که در روایات اسلامى از آن به عنوان «بزرگترین نعمت» یاد شده است. روزه از جمله احکام انسان ساز اسلامى است که علاوه بر اینکه جلا دهنده روح آدمى است، جسم انسان را نیز طراوت و جان تازه مى‏بخشد. با توجه به اینکه عامل بسیارى از بیمارى‏ها، پرخورى و زیاده روى در خوردن غذاهاى مختلف است، بهترین راه مبارزه با این بیماریها، «روزه‏دارى» است؛ به طورى که امروزه دانشمندان، پس از طى مراحل مختلف تحقیقات علمى و تجربى «روزه دارى» را به عنوان عالى‏ترین روش براى درمان انواع بیمارى‏ها معرفى مى‏کنند.

9.www.tebyan.net/index.aspx?pid=4354-25k-cached